Finansal Tablo: İşletmenin muhasebe sistemi tarafından oluşturulan, işletmenin finansal yapısını,
karlılığını ve gelecekteki performansını değerlendirmede karar vericilere gerekli bilgileri sunan
tablolardır. (Bilânço, gelir tablosu)
Muhasebe Sistemi: Bir işletme tarafından finansal faaliyetleri izlemek, kaydetmek, sınıflamak ve bunları
karar vericiler için faydalı olacak biçimde özetlemek için kullanılan yöntem ve araçlardır.
Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri (GKGMİ): Finansal tabloların hazırlanmasında kullanılan
temel ölçütlerdir. Finansal tablolarda sunulan bilgilerin doğru ve güvenilir olmasından işletme yönetimi
birinci derecede sorumludur.
Finansal Tabloların Bağımsız Uzman Denetçiler Tarafından Denetlenme Gerekleri
1. Çıkar çatışması
2. Muhasebe sisteminin giderek karmaşıklaşması
3. Bilgilere birince elden ulaşamamaları
4. Toplumun geniş kesimlerini etkilemesi
Denetim: Ekonomik eylemler ve olaylar hakkındaki savlar ile oluşturulmuş kriterler arasındaki
uygunluğun derecesini araştırmak için bağımsız bir uzman tarafından bu savlarla ilgili kanıtların nesnel
olarak elde edilmesi, değerlendirilmesi ve sonuçların bilgi kullanıcılarına iletilmesi sürecidir.
Denetim Kavramını Oluşturan Unsurlar
a. Ölçüt: Denetim yapılabilmesi için önceden belirlenmiş ölçütlerin olması gerekir. Bu ölçütler
denetlenen bilginin türüne göre değişir. Mesela; Finansal tablo denetimi GKGMİ, Vergi Denetimi
Vergi Yasaları vb.
b. Kanıt: Bilginin kabul edilen ölçütlere uygun olup olmadığının belirlenmesi için denetçi tarafından
nesnel olarak elde edilip değerlenen bilgidir.
c. Denetçinin Bağımsızlığı: Denetçi mesleğinin gerektirdiği yeterlilikte bilgi ve deneyime sahip,
bağımsız davranabilen yüksek etik değerlere sahip kişi olmalıdır.
d. Denetim Raporu: Denetçinin, denetim sonunda ulaştığı sonucu ilgili kullanıcılara ilettiği
rapordur.
Amaçlarına Göre Denetim
a. Finansal Tabloların Denetimi: Denetlenen işletmeye ait finansal tabloların işletmenin finansal
durumu ve faaliyet sonuçlarını doğru ve dürüst bir şekilde yansıtıp yansıtmadığını araştırmaktır.
Öçlük GKGMİ’ dir.
b. Uygunluk Denetimi: İşletme personeli tarafından yapılan işlemlerin yetkili organlarca konulmuş
olan belli kural ve yöntemlere uygun olarak yapılıp yapılmadığını araştırmaktır.Ölçütl eri; şirket
ana sözleşmesi, kanun tüzük ve yönetmelikler, üst yönetimce belirlenen politika ve yöntemler,
üçüncü kişilerle yapılan sözleşme hükümleri.
c. Faaliyet Denetimi: Bir işletmenin faaliyet yordamlarının ve politikalarının işletmenin herhangi
bir bölümünün etkinliğinin ve verimliliğinin değerlendirilmesidir . Ölçütler işletmelere göre
değişir.
d. Özel Amaçlı Denetimler: Belli bir bilgi kullanıcısı için belli bir konuda yapılan denetimdir.
Bankaların kredi için yaptıkları denetim, vergi denetimi vb. Ölçütler amaca göre değişeceğinden
uzmanlık gerektirir.
Denetçinin Konumuna Göre Denetim Türleri
a. Bağımsız Denetçi ve Dış Denetim: Bir denetim firmasına bağlı olarak veya kendi adına denetim
işini belli bir ücret karşılığı yapan, herhangi bir işletmeye bağlı olmayan, hem denetlediği
müşteriye hem de topluma karşı sorumluluk taşıyan kişi Bağımsız Denetçidir. Dış denetim;
işletmeden bağımsız ve uzman kişiler tarafından yapılan denetimdir. En geniş uygulama alanı
finansal tabloların denetimidir.
b. İç Denetçi ve İç Denetim: Özel veya kamu kuruluşlarında o kuruluşun eleman sıfatıyla ücretli
olarak çalışan denetim uzmanı İç Denetçidir. İç Denetim; İşletme içindeki uzmanlar tarafından
yönetim adına yapılan denetimdir.
c. Kamu Denetçisi ve Kamusal Denetim: Devlete bağlı denetçiler tarafından kamu kurumlarının
veya özel kurumların kanunlara, yönetmeliklere, politikalara ve yordamlara uygunluğunun
araştırılmasıdır. Kamu Denetçileri; kamu kurumlarında faaliyet ve uygunluk denetimi, özel
kuruluşlarda ise vergi denetimi yaparlar.
Muhasebe: Amacı karar vericilerin kararlarında kullanmaları için mali nitelikleri olaylar kaydetmek,
sınıflamak ve özetlemektir.
Muhasebe Denetimi: Kaydedilmiş bilgilerin ait oldukları dönemde meydana gelip gelmediğinin ve
ekonomik olayların doğru yansıtılıp yansıtılmadığının araştırılmasıdır.
Türkiye’de Bağımsız Dış Denetimle İlgili Düzenlemeler
İlk resmi düzenleme 1987’de çıkan Sermaye Piyasasında Bağımsız Dış Denetleme hakkındaki
yönetmeliktir.
İkinci düzenleme 1989 yılında SMMM ve YMM Kanunu ile yapılmıştır.
Yeminli Mali Müşavirler
- Defter tutamazlar
- Muhasebe bürosu açamazlar
- Muhasebe bürosuna ortak olamazlar
- Yalnızca finansal tablo denetimi, uygunluk denetimi ve faaliyet denetimi yapabilirler
- Dış denetim işini sadece YMM yapabilir
- Ülkemizde SPK’ ya tabi olmayan işletmelerin denetimi yasal olarak düzenlenmemiştir.
ÜNİTE 2
Standart: Herhangi bir konuda olması gerekenler ya da yapılanların amaca uygunluğunun ölçülmesini
sağlayacak ölçütlerdir.
Muhasebe Standartları (GKGMİ): Muhasebe uygulamalarında yararlanılan mali işlemlere ait verilerin
toplanması ve işlenerek muhasebe bilgisine dönüştürülmesi ile ilgili standartlardır.
Genel Kabul Görmüş Denetim Standartları (GKGDS): Elde edilen muhasebe bilgisinin doğruluğunun
araştırılması güvenilirliğinin onaylanması ile ilgili işlemlerin yürütülmesi konusundaki standartlardır.
GKGDS ilk olarak “Amerikan Sertifikalı Kamu Muhasebecileri Enstitüsü (AICPA)” tarafından 1947
yılında kabul edilmiştir.
GKGDS
Genel Kabul Görmüş
Denetim Standartları
Genel Standartlar
a. Eğitim ve Yeterlilik
b. Bağımsızlık
c. Mesleki dikkat ve
özen
Çalışma Alanı Standartları
a. Planlama ve Gözetim
b. İç kontrolün incelenmesi
c. Kanıt Toplama
Raporlama Standartları
a. Uygunluk
b. Tutarlılık
c. Yeterli Açıklama
d. Görüş Bildirme
Genel Standartlar
a. Eğitim ve Yeterlilik: Denetim, yeterli teknik bilgi deneyim ve uzmanlığa sahip kişilerce
gerçekleştirilmelidi r. Ülkemizde meslek eğitimi, staj ve meslek giriş sınavlarıyla ilgili düzenleme
1989’da yasalaşmıştır. SMMM olabilmek lisans diplomasına sahip olmak, iki yıl staj staj yapmak
ve giriş sınavlarına başarılı olmak gerekir. Denetçinin YMM olabilmesi için 10 yıl SMMM olarak
çalışması ve YMM sınavında başarılı olması gerekmektedir.
b. Bağımsızlık Standardı: Denetim faaliyetinin her aşamasında bağımsız davranması
gerekmektedir. Sosyal Sorumluluk; Muhasebe ve denetim uygulamalarına belli kişi veya grupların
değil tüm toplumun çıkarlarının gözetilmesidir.
c. Mesleki Dikkat ve Özen: Denetim işinin alınmasından, denetim kapsamının ve zamanının
planlamasına, kanıtların toplanmasından denetim raporunun hazırlanmasına ve müşterinin ticari
sırlarının saklanmasına kadar her aşamada GKGDS’ na uygun davranılmasıdır.
Çalışma Alanı Standartları
Denetim İşlemleri (yordamları); Denetçinin denetim uygulamaları sırasında kanıt niteliğindeki bilgileri
toplarken başvuracağı yollardır.
1. Planlama ve Gözetim: Denetim faaliyetlerinin yeterli bir şekilde planlanması ve varsa denetçi
yardımcılarının uygun şekilde gözetlenmesidir.
2. İç Kontrolün İncelenmesi: İç kontrol finansal bilgilerin güvenirliliğini, faaliyetlerin etkinliğini,
yasalar ve kurallara uygunluğunu sağlar. İşletme yönetiminin sorumluluğunda varlıkların
korunmasına yönelik bir süreçtir. İç kontrol sistemi güvenilir ise; Denetim sürecindeki belirsizlik
azalır, risk azalır, maliyetler azalır.
3. Kanıt Toplama: Denetçinin mali tablolar hakkında görüşe ulaşmasına yardımcı olan, gözlem,
soruşturma, doğrulama gibi denetim tekniklerinin kullanılmasıyla yeterli sayı ve güvenirlilikte
kanıt toplanmasıdır. Kanıtın Ölçütleri; Geçerlilik, Nesnellik, Zamanlılık ve Süreklilik dir.
Raporlama Standartları
1. Uygunluk: Denetçinin denetim raporunda mali tabloların GKGMİ’ne uygun hazırlanıp
hazırlanmadığını, belirtmesidir.
2. Tutarlılık: Denetim raporunda incelenen dönemde geçerli olan muhasebe politikalarının ve
yöntemlerinin önceki dönemde de aynen uygulanıp uygulanmadığıdır.
3. Yeterli Açıklama: Mali tablolar çok sayıda kullanıcıya hitap edecek şekilde geniş amaçlı
düzenlenmelidir.
4. Görüş Bildirme: Denetçinin denetim raporunda denetim faaliyetinin sonucunu ortaya koyacak
şekilde mali tabloların bütünü ile ilgili bir yargıya ulaşmasını ve bunu olumlu, olumsuz, şartlı ve
görüş bildirmeden kaçınma şekilde belirtmesidir.
Türkiye’de Denetim Standartları
Türkiye’de GKGDS ile ilgili özel düzenleme yoktur. Mevcutta 3568 sayılı Muhasebe Meslek Yasası ve
2499 SPK ve bunlara dayanılarak çıkarılan yönetmelikler ile şekillenmektedir.
Sermaye piyasasında faaliyette bulunan şirketlerin bağımsız denetim düzenlemeleri SPK
Bankalar ve özel finans kurumları ile ilgili düzenlemeleri BDDK
Sigorta ve factoring şirketleri ile ilgili düzenlemeleri Hazine Müsteşarlığı
SMMM ve YMM ile ilgili düzenlemeleri Maliye Bakanlığı yapmaktadırlar.
ÜNİTE 3
Önemlilik: Bir hesap veya bir olgunun, finansal tablolara güvenen kullanıcıların kararlarını etkilemesidir.
Hata ve Hilelerden Oluşan Yanlış Beyanların Sebepleri
a) Finansal tablo unsurunun tutarı, sınıflaması veya sunumu ile bunların GKGMİ’lere göre
raporlanması halindeki tutar, sınıflama ya da sunumunun farklı olması
b) Finansal tablo unsurlarında birinin atlanması
c) Finansal tablo açıklamasının GKGMİ’ne uygun sunulmaması
d) GKGMİ’ne uygun olarak açıklanması gereken bilginin atlanması
Önemlilik Eşiği: Denetçinin finansal tablolarda yanlış beyan olabileceğine ve yine de kullanıcıların
mantıksal kararlarını etkilemeyeceğine inandığı maksimum tutardır. İlk önemlilik yargısı bir hesaba
dağıtılınca kabul edilebilir yanlışlık olarak ifade edilir. Kabul edilebilir yanlışlıklar doğrultusunda
belirlenen ve sonuçlara dayanarak tespit ettiği yanlışlıkları (olası yanlışlıklar) belirler.
Denetim Riski: Denetçinin finansal tablolar hakkında uygun olmayan görüş verme olasılığıdır. En kötü
şekli yanıltıcı beyanları ortaya çıkaramaması ve olumlu görüş vermesi riskidir.
DR= AR X KR X BR (Denetim Riski X Asıl Risk X Kontrol Riski X Bulgu Riski)
Asıl Risk: İç kontrolün olmadığı varsayımıyla bir savla ilgili finansal tablolarda yanıltıcı beyanlarının
olmasıdır. Göreli Risk; Denetim uygulamasında fazla veya az asıl risk durumlarını ifade eder.
Kontrol Riski: Yanıltıcı beyanların müşterinin iç kontrol sistemi tarafından zamanında engellenememesi
riskidir.
Bulgu Riski: Yapılan maddi doğrulama yordamlarının hesap kalanları veya işlem sınıflarındaki bir
yanıltıcı beyanı ortaya çıkaramama riskidir.
Denetim Kanıtı: Denetim görüşünün dayandığı bir sonuca ulaşmak için denetçi tarafından kullanılan tüm
bilgilerdir.
Denetim Kanıtlarının Sınıflandırılması
1. Esas Muhasebe Verileri: Büyük defter, yevmiye defteri, yardımcı defter, muhasebe
yönetmelikleri, finansal tablo düzeltmeleri, maliyet dağıtımlarını destekleyen çalışma tabloları,
mutabakatlar ve açıklamalardır.
2. Destekleyici Bilgiler: Çekler, EFT kayıtları, faturalar, sözleşmeler, toplantı tutanakları vb.
Kanıtın Özellikleri
Kanıtın Yeterliliği (miktarı): Önemlilik ve risk unsurları tarafından belirlenir. Önemlilik ve risk
düzeyinin artması daha fazla kanıt toplanmasını gerektirir.
Kanıtın Uygunluğu (niteliği): Kanıtın uygunluğu, işlem sınıfları, hesap kalanları, açıklamalar ve ilgili
savlardaki yanlış beyanları ortaya çıkarması ya da desteklemesi bakımından güvenilir ve ilgili olmasına
bağlıdır.
Kanıtın İlgililiği: Kanıtım denetim amacına uygunluğudur. Örneğin, stokların fiziksel varlığıyla ilgili
kanıt, stok değerlemesiyle ilgili kanıtın yerini tutamaz.
Denetçinin Yanıltıcı Beyan Riskini Belirlemeden Kullandığı Savlar
Var Olma ve Meydana Gelme * Tamlık
Haklar ve Yükümlülükler * Değerleme ve Dağıtımlar
Kanıt Elde Etmek İçin Uygulanan Denetim Yordamları
1. Kayıtların ve Belgelerin Kontrolü: İçsel ya da dışsal, kâğıt ya da elektronik formda kayıtların ve
belgelerin incelenmesidir.
2. Sabit Varlıkların Kontrolü: Varlıkların fiziksel olarak incelenmesi ve onların mevcudiyetleriyle
ilgili güvenilir kanıt sağlayan yordamdır.
3. Gözlem: Başkalarınca yapılan bir işleme tanıklık etmektir.
4. Soruşturma: Finansal ya da finansal olmayan, işletme içi ya da işletme dışı kişilerden bilgi
sağlamaya çalışmaktır.
5. Doğrulama: Soruşturmanın özel bir türüdür. Üçüncü kişilerden bilgi istenmesidir. Pozitif
Doğrulama; Olumlu ya da olumsuz tüm durumlarda cevap istenmesi, Negatif Doğrulama;
Olumsuz ya da doğru olmadığı durumlarda cevap istenir, cevap verilmez ise bilgi doğru olarak
kabul edilir.
6. Yeniden Hesaplama: Belge ve kayıtların matematiksel doğruluğunun kontrol edilmesi amacıyla
müşteri tarafından yapılan hesaplamaların doğrulamasıdır.
7. Yeniden Yapma: İç kontrol tarafından yapılan yordam ve kontrollerin denetçinin yapmasıdır.
8. Analitik Yordamlar: Denetçinin finansal ve finansal olmayan veriler arasındaki ilişkiyi
inceleyerek ve karşılaştırarak finansal tablo hesaplamalarını değerlendirilmesidir .
Çalışma Kâğıtları: Denetçinin yaptığı çalışma ve denetim hakkında ulaştığı sonuçlarla ilgili olarak
tuttuğu kayıtlardır.
Çalışma Kağıtlarının Özellikleri
1. İncelenen alan hakkında elde edilen bilginin belgelerini sağlamalıdır.
2. Denetim raporunda yer alan bulgular ve öneriler için güvenilir bilgi sağlamalıdır.
3. Denetim sürecinin tek düzeliğini sağlamalıdır.
4. Performansın gözden geçirilmesi için bir araç olmalıdır.
5. Sonraki denetimlere yol gösterici nitelikte olmalıdır.
Çalışma Kağıtlarının İşlevleri-Faydaları
1. Denetimin yönetimi ve gözetiminde denetçiye yardımcı olmak
2. Denetim raporuna destek sağlamak
Çalışma Kağıtlarının Türleri
Sürekli Dosya: Müşteriyle ilgili tarihsel bilgileri kapsar. Dosya içerisinde;
a. Şirket sözleşmesi, yönetmelikler, tüzük
b. Kira, tahvil ve telif sözleşmeleri
c. Şirketin geçmişine, ürünlerine ve pazara ilişkin bilgiler
d. Genel kurul, yönetim kurulu, toplantı tutanak kopyaları
e. Önceki yılın finansal tabloları ve denetim rapor kopyaları
Cari (Yıllık) Dosya: Cari yılda yapılan işle ilgili veri ve bilgilerin yer aldığı dosyadır. Dosyada;
a. İş mektubu
b. Personel görevlendirilmesi
c. Müşteri organizasyon şeması
d. Yönetimle yapılan görüşme notları
e. Denetim komitesi başkanı ile yapılan görüşme notları
f. Notların ön analitik incelemesi
g. Ön risk belirleme notları
h. Ön önemlilik belirleme notları
i. Denetimin zaman planlaması
j. İç kontrol soru listesi ve kontrol analizleri
k. Yönetim kontrolleri soru listesi
l. Bilgisayar kontrolleri soru listesi
m. İç kontrol sistemi akış şeması
n. Denetim programları
ÜNİTE 4
İç Kontrol: Finansal bilgilerin doğruluğu ve güvenirliğini, işletme faaliyetlerinde etkinlik ve verimlilik,
uyulması gerekli yasa ve düzenlemelere uyum amaçlarını gerçekleştirmek için makul bir güven vermek
üzere dizayn edilmiş işletmedeki tüm çalışmaların gerçekleştirdiği bir süreçtir.
İç Denetim: İç kontrolün bu amaçlara ulaşabilmesi için işletme içinde bulunması gereken zorunlu
unsurlardan biridir.
Dış Denetimde İç Kontrolün İncelenmesinin Nedenleri
1. En önemli nedeni denetçilerin yapacakları denetim faaliyetini planlayabilmektir.
2. Finansal tabloların işletmenin iç kontrol sisteminin ürünü olması
3. Finansal tabloların güvenilirliğinin iç kontrolle direkt ilgisinin olması.
4. Etkin bir iç kontrolün varlığının denetim çalışmalarını kolaylaştırması
5. İşletmelerin büyümesi ve karmaşıklaşması nedeniyle denetçinin denetim faaliyetini
sınırlandırma ihtiyacının doğması.
İç Kontrolün Özellikleri
1. İç kontrol bir süreçtir
2. İç kontrol insanlar tarafından gerçekleştirilir.
3. İç kontrolden sadece kabul edilebilir, makul, bir güven vermesi beklenebilir.
4. İç kontrol bir veya daha fazla ayrı ve birbiriyle ilintili kategorideki amaçları elde etmek için bir
dişli vazifesi görür.
İç Kontrolün Amaçları
1. Faaliyetle İlgili Amaçlar: İşletme varlık ve kaynaklarının etkin ve verimli kullanılmasıyla ilgili
faaliyetsel amaçlardır.
2. Finansal Raporlamayla İlgili Amaçlar: Güvenilir finansal raporlar hazırlanmasıyla ilgili
amaçlar.
3. Uygunluk Amaçları: İşletmenin uyması gereken yasa, yönetmelik ve diğer düzenlemelerle ilgili
amaçlardır.
İç Kontrolün Unsurları
1. Kontrol Çevresi: Bir işletmenin kontrol eylemlerinin ve bilgi sistemlerinin yapılandırılması,
amaçlarının oluşturulması ve risk değerleme tarzları ve izleme üzerinde belirleyici bir unsurdur.
2. Risk Değerlemesi: Bir işletmede amaçların belirlenmesi ve bu amaçlara ulaşmayı engelleyen iç
ve dış faktörlerin dikkate alınarak yönetim tarzının biçimlendirilmesidir .
3. Kontrol Eylemleri: İşletmenin olası hata ve hileleri önleyici tedbirler almasıdır.
4. Bilgi ve İletişim: Bilgi sistemleri bir işletmenin faaliyetlerinin devamlılığını ve kontrolünü
mümkün kılan faaliyetsel, finansal ve uygunlukla ilgili bilgileri içeren raporları üretmekle
görevlidir. Nitelikli bilginin özellikleri; Gereklilik, Zamanlılık, Geçerlilik, Ulaşılabilirliktir.
5. İzleme: İç kontrol tablosunun sürekli takip edilmesi ve değerlendirilmesi demektir.
Denetim Riski: Finansal tablolarda maddi bir takım hatalar olabileceği ve bunların denetçi tarafından
bulunup bulunmayacağı riskidir. Denetim riskini, en aza indirgeyecek biçimde, incelediği hesap kalanı
veya işlem grubuyla ilgili görüş oluşturmasını sağlayacak yola denetim karar süreci denir.
İç Kontrol Unsurları Hakkında Bilgi Toplama Yöntemleri
a. İç Kontrol Soru Kâğıdı (anket): İşletmenin iç kontrollerinin mümkün olan tüm yönlerine ilişkin
soruları içeren bir listedir. Sorulara evet hayır demeden cevap verilir.
b. Akış Şemaları: Bir işlem grubu ya da bölümle ilgili veri ve yetki akışını gösteren semboller
diyagramıdır.
c. Not Alma: Personelle konuşarak, karar yönetmelik okuyarak iç kontrol notları almaktır.
İç Kontrol Riskinin Başlangıç Belirlemesinin Yapılması: Kontrol riskinin belirlenmesi için; potansiyel
hatalar belirlenir, bunları önleyecek uygun iç kontrollerin olup olmadığı belirlenir ve kontroller mevcutsa
etkinliğini değerlendirmek için testler yapılır.
Uygunluk Testleri: İç kontrollerin düzenleniş ve işleyiş etkinliklerinin değerlendirilmesi için yapılan
testlerdir.
Maddi Doğruluk Testleri: Finansal tablolardaki tutarların ve açıklamaların doğruluğunu değerlendirmek
için kanıt toplama işlemidir.
Denetimin Planlanması
1. Denetim İşinin Kabulü
2. Müşteri Hakkında Bilgi Edinme
3. Denetim Planlanması
4. Denetim Programının Yapılması
5. Denetim Programı
Not: Müşteri denetim firmasına teklif götürür. Denetim firması teklif yapan işletmeyi ön incelemeye alır.
Ön inceleme olumlu olursa her iki taraf arasında Anlaşma Mektubu ile denetim işi resmi hale getirilir.
ÜNİTE 5
Örnekleme: Evrenden (ana kütle) bir örneklem seçilmesi ve sadece bu örneklemin incelemesi ile varılan
sonucun evrene mal edilmesi olayıdır.
Rassal (Tesadüfî) Örnekleme: Eşit seçilme şansına sahip birimlerden oluşan bir evrenden tamamıyla
Rassal olarak seçilen bir örneklemdir.
Başarılı Bir Örneklemin Temel İlkeleri
a. Evrenle ilgili bazı özel bilgiler baştan elde edilmelidir.
b. Seçme işlemi ilgilenilen özellik veya değişkenden bağımsız olmalıdır.
c. Örneklem ön yargısız seçilmelidir.
d. Verilerin seçildiği alanlarla diğer alanlar arasında temel ayrımlar bulunmalıdır.
e. Örnekleme alınan birimler birbirinden bağımsız olmalıdır.
f. Örnekleme alınacak verilerin hepsine aynı koşullar ayrıcalıksız olarak uygulanmalıdır.
Evren: Denetçinin bilgi edinmek istediği ve aynı türden birimlerin oluşturduğu alan veya kütledir.
Örneklem Çevresi: Evren birimlerini tam olarak içeren ve evrenin fiziksel yapılanmasını gösteren listedir.
Örnekleme Riski: Denetçinin örneklemi temel alan sonuçlarıyla evrenin tamamına aynı yolla uyguladığı
testlerden elde edeceği sonuçlar arasında fark olması olasılığıdır. Denetçinin örneklemi inceleyerek elde
ettiği sonuçlarla gerçek durum arasındaki fark “örnekleme hatası”dır.
Uygunluk Testlerinin Gerçekleştirilmesind eki Örnekleme Riskleri
a. Alfa Riski (Hata Tipi I): İç kontrol yeterince güvenilir olduğu halde, denetçinin örneklemden
elde ettiği sonuçlara bakarak iç kontrolün yeterli güveni sağlamadığı sonucuna varmasıdır.
b. Beta Riski (Hata Tipi II): Denetçinin örneklemden elde ettiği sonuçlara bakarak iç kontrol
yeterince güvenilir olmadığı halde güvenirli olduğu kanısına varmasıdır.
Maddilik Testlerinin Gerçekleştirilmesind eki Hata Tipleri
a. Yanlış Ret Riski (Tip I): Örneklem sonuçlarının hesap kalanlarında maddi bir hata, olduğunu
desteklemesine rağmen maddi bir hata olmama riskidir.
b. Yanlış Kabul Riski (Tip II): Örneklem sonuçlarının maddi hata olmadığını desteklemekle
birlikte maddi bir hata olması riskidir.
Muhasebe Denetiminde İstatiksel Örnekleme Türleri
İstatistiksel Olmayan Örnekleme: Olasılığa dayanmayan ve örneklem birimlerinin seçiminde veya
örneklem büyüklüğünün belirlenmesinden denetçinin öznel davranmasıyla gerçekleştirilen örnekleme
türüdür.
İstatistiksel Örnekleme: Örneklem birimlerinin evrenden Rassal (tesadüfî) olarak seçildiği, evrenin tüm
karakteristiğini yansıtan, sonuçların sayısal ve matematiksel olarak değerlendirilebildiğ i örneklemedir.
1.Niteliksel Örnekleme: Denetçi nitelik örneklemesinde muhasebe işlemlerinin doğruluğu ya da
yanlışlığı üzerinde durur. Nitelik örneklemesi bir muhasebe evrenindeki hataların ortaya çıkış oranını
tahmin etmek için kullanılan istatistiksel bir örneklemedir.
Nitelik Örneklemesinde Denetçinin Belirlemesi Gereken Unsurlar
a. Kontrol test amaçlarını belirlemek
b. Kontrol politika ve prosedürlerinde sapmayı tanımlamak
c. Evreni tanımlamak
d. Örneklem birimini tanımlamak
e. Örneklem büyüklüğünü belirlemek
Kabul Edilebilir Risk: İç kontrol güvenilir olmamasına rağmen örneklem sonuçlarına göre güvenilir
olduğu kanısına varma olasılığı riskidir. Bu beta riski %5-%10 olarak belirlenir.
Kabul Edilebilir Sapma Oranı: Denetçinin kontrol prosedürlerine ilişkin duyduğu güvenden sapmanın
maksimum oranıdır.
Evrenden Beklenen Sapma Oranı: Denetçinin evrenin geçmiş yıllardaki ya da kılavuz örneklem
sonuçlarına bakarak saptadığı beklentisidir.
Buluş Örneklemesi: Denetçinin bir sapmayı sıfıra yakın bir olasılıkla belirlediği durumlarda kullandığı
örnekleme türüdür.
2.Parasal Birim Örneklemesi: Nitelik örneklemesi teknikleriyle bir hesap sınıfına veya hesap kalanına
ilişkin parasal tutar hatalarının tahminlerinde kullanılır.
Örneklem Büyüklüğü: Defter Değeri X Güvenilirlik Faktörü
Kabul Edilebilir Hata – (Beklenen Hata X Genişleme Faktörü)
Defter Değeri: Evrenin kayıtlı tutarıdır.
Yanlış Kabul riski için güvenilirlik faktörü
Kabul Edilebilir Hata: Evrende katlanabilecek maksimum hata tutarıdır.
Beklenen Hata: Evrene ilişkin tahmin ettiği parasal hata tutarıdır.
Genişleme Faktörü
3.Değişkenler Örneklemesi (Nicelik Örneklemesi): Denetçinin niceliksel tahminlere ulaşmak istediği
durumlarda kullandığı örnekleme türüdür.
Örneklem Büyüklüğü= (EB X YKR X SS/KH-BH)2
EB – Evren büyüklüğü
YKR – Yanlış kabul riski
SS – Standart sapma
KH – Kabul edilebilir hata
BH – Beklenen hata
Örneklem Seçimi
1. Rassal Sayılar Tablosu: Örneklem birimlerinin Rassal olarak seçilmesinde kullanılır.
2. Bilgisayarla Rassal Sayıların Oluşturulması: Bilgisayarla Rassal sayılar bir yazılım
yardımıyla yapılır.
3. Sistematik Seçim: Denetçinin öncelikle bir örnekleme aralığı hesapladığı ve bunun
büyüklüğüne göre örneklem birimlerini seçtiği yöntemdir.
4. Katmanlı Seçim: Bir örneklem seçimi tekniği değildir. Ancak örneklem tasarımının
etkinliğini arttırmada kullanılır.
5. Blok Seçim: Evrenden, zaman olarak veya fiziksel olarak birbirine çok yakın belgelerin
seçilmesi ile oluşur.
ÜNİTE 6
Uygunluk (kontrol) Testleri: Yıl içinde uygulanan testlerdir. Müşteri işletmenin iç kontrol sisteminin
kabul edildiği gibi olup olmadığının ve gerektiği gibi işleyip işlemediğinin değerlendirilmesinde
kullanılır.
Maddi Doğruluk Testleri: Yılsonu testleri olarak adlandırılır. Müşteri işletmenin mali tablolarındaki
kalemlerin tutar doğruluklarını araştırmak, önemli parasal ve açıklama hatalarını tespit etmek için
kullanılır.
Uygunluk ve Maddi Doğrulama İçin Uygulanan Testler
1. İşlem Testleri: Bir işlemin belgelendirilmesinde ve muhasebe kayıtlarına geçirilmesinde
düzenlenen tüm belgelerin ve izlenen tüm muhasebeleştirilme işlemlerinin doğru olarak yerine
getirildiğinin incelenmesidir.
2. Hesap Kalanı Testleri: Sadece maddi doğruluk testlerinin amacına hizmet etmek için kullanılır.
3. Analitik Prosedürler: Denetçinin görüş oluşturmasına yardımcı olmak için analitik kanıtları elde
etmeden kullanılır.
Bilânço Kalemlerinin Denetimi
1. Dönen Varlıklar Denetimi: Dönen varlıklar grubu bir yılda ya da daha kısa sürede nakde
dönüşebilecek olan varlıklardır. En likit en yoğun işlem gören gruptur.
Hazır Değerler Grubunun Denetimi: Dönen varlıkların en likit alt grubudur. Bu grupta kasa,
alınan çekler, bankalar, verilen çekler ve ödeme emirleri yer alır.
Alacaklar Grubunun Denetim: Bu grup ana ve yan faaliyetlerden kaynaklanan alacakları içerir.
Alacaklar denetiminin amacı kayıtlarda görülen tutarların gerçekten var olup olmadığının
doğruluğunu, hesapların geçerliliğini, tahsil edilebilirliğini ve mali tablolarda doğru yerde
sunulduğunu, gerekli açıklamaların yapılıp yapılmadığını araştırmaktır. Bu grupta kısa ve uzun
vadeli senetli senetsiz alacaklar, vadeli alınan çekler diğer alacaklar vb hesaplar yer alır.
Stoklar Grubunun Denetimi: Stoklar işletmenin ana faaliyet konusunu oluşturan ve bir faaliyet
dönemi içinde satmak amacıyla elinde bulundurduğu mallardır. Bu grupta hammadde ve malzeme,
yarı mamul ve mamul stokları yer alır.
2. Duran Varlıklar Denetimi: Duran Varlıklar bir yıldan uzun sürede ana faaliyetlerde kullanılmak
ya da nakde dönüştürmek amacıyla elde tutulan varlıklardır. Bu grupta mali duran varlıklar ve
maddi duran varlıklar yer alır.
Yatırımlar (Menkul kıymet ve mali duran varlıklar) Grubunun Denetimi
Maddi Duran Varlıklar Grubunun Denetimi: Duran varlıkların en önemli grubudur. Arsa,
arazi, bina, taşıtlar, demirbaşlar, makine-tesis, yeraltı ve yerüstü düzenlerinden oluşan grup dur.
3. Yabancı Kaynakların Denetimi: Bilânçonun pasifinde yer alır. Müşteri işletmenin işletme
dışından, üçüncü kişilerden aldığı bir yıldan kısa veya uzun sürede ödenmesi gereken borçların
tümüdür. Denetçi varlıkların denetiminde işletmenin varlıklarını olduğundan yüksek, borçların
denetiminde ise borçların olduğundan düşük gösterilip gösterilmediğini amaç edinerek denetler.
4. Öz Kaynakların Denetimi: Bilânçonun pasifindedir. Ortakların varlıklar üzerindeki haklarını
ifade eder. Aslında bir borç türüdür. Anacak ödemeleriyle ilgili zaman sınırı yoktur.
Gelir Tablosu Kalemlerinin Denetimi
Denetçi gelir tablosu kalemlerinin denetimini bilanço kalemleri gibi detaylı yapmaz. Sadece özellik
gösteren kalemlerin denetimini yapar. Çünkü zaten bilanço kalemleri denetlenirken bu kalemlerle ilişkili
gelir tablosu kalemleri de denetlenmiş olur. Denetçi gelir tablosu ile ilgili detaylı denetim yapıp
yapmayacağına karar verirken;
a. Dönem içinde işletmenin faaliyetlerinde meydana gelen ve muhasebe kayıtlarını etkileyen önemli
değişiklerin varlığını araştırır.
b. Denetçi gelir ve gider hesaplarına ait cari dönem tutarlarını bütçelenmiş tutarlar ve geçen
dönemlere ait tutarlar ile karşılaştırmalıdır.
c. Cari döneme ait iki veya daha fazla kalem arasında karşılaştırmalar yaparak bu hesaplar arasında
olması gereken ilişkileri incelemelidir.
d. Genel ekonomik durumu ve denetlediği işletmenin faaliyet gösterdiği sektördeki ekonomik
gelişmeleri değerlendirmelidir.
ÜNİTE 7
Denetimin Tamamlanması: Denetim sürecinin son aşaması denetimin tamamlanması ve denetim
raporunun yazılmasıdır.
Bu aşamada denetçi kendi açısından önemli olan konuları son kez gözden geçirir, eksik olan kanıtları
toplar, yarım kalan testleri ve çalışma kâğıtlarını tamamlar.
Maddi doğruluk testleri yapıldıktan sonra denetim raporunun yazılabilmesi için denetimi tamamlama
çalışmaları aşamalarının uygulanması gerekir.
Denetimin Tamamlanmasında Temel İki Aşama
1. Çalışmanın Tamamlanması: Bu aşamada bilânço sonrası ortaya çıkma olasılığı olan durumlarla
ilgili ek maddi doğruluk testlerinin yapılmasına yönelik çalışılır. Denetçi bu aşamada üç noktayı
ele alır.
a. Şarta bağlı borçların ve zararların incelenmesi
b. Bilânço sonrası olayların gözden geçirilmesi
c. Müşteri işletmeden beyan mektubu istemesi
2. Sonuçların Değerlendirilmesi
a. Kanıtların yeterliliğinin değerlenmesi
b. Önemlilik düzeyinin ve denetim riskinin son defa ölçülmesi
c. İşletmeden hataların düzeltilmesini isteme
d. Çalışma kâğıtlarının gözden geçirilmesi
e. İşletme yönetimi ve görüşme
Çalışma Mizanı: İşletmenin dönem başı ve dönem sonu hesap kalanları ile denetçinin düzeltmelerini
içeren çalışma kâğıdıdır.
Denetim Raporunun Hazırlanması: Denetim raporu hazırlanırken GKGDS’ndan, raporlama standartları
temel alınır. Denetim raporları ortaklara hitaben yazılır. Bu başlık denetçinin yönetimden tamamen
bağımsız olduğunu vurgular.
Denetim Raporu: Denetçinin incelemeleri sonucunda mali tabloların, işletmenin mali durum ve faaliyet
sonuçlarını doğru olarak yansıtıp yansıtmadığını, GKGMİ doğrultusunda hazırlanıp hazırlanmadığı
konusundaki görüşünü yansıtan rapordur. Denetim raporunun dar ya da geniş kapsamlı yazılacağına
denetçi karar verir ve bu denetim anlaşma sözleşmesinde belirtilir.
Denetimi Raporunun Bölümleri
a. Başlık
b. Müşteri işletmenin açık ve tam adresi
c. Giriş paragrafı
d. Kapsam paragrafı
e. Görüş bildirme paragrafı
f. Denetçinin adı, unvanı, imzası ve raporun düzenleniş tarihi yer alır.
Denetim Görüşü Türleri
1. Olumlu (Şartsız) Görüş: Mali tabloların müşteri işletmenin mali durumu ve faaliyet sonuçlarını
doğru olarak yansıttığına inanıyorsa, denetçi olumlu görüş açıklar.
2. Şartlı Görüş: Mali tablolardaki bazı kalemlerin doğruluğundan şüphe edildiği halde ya da bazı
konularda tam kanaate sahip olunamaması durumunda, ancak yine de mali tabloların bütünü
hakkında bir görüş beyan edilecekse denetçi görüşünü şartlı açıklar.
3. Olumsuz Görüş: Denetlenen mali tabloların dönemin mali durumu ve faaliyet sonuçlarını doğru
olarak yansıtmadığına inanıyorsa denetçi olumsuz görüş açıklar.
4. Görüş Bildirmekten Kaçınma: “Önemli bir kalemle ilgili kanıt toplanmamasına neden olan veya
mali tablolar hakkında görüş bildirmesine olanak vermeyen sınırlandırmaların söz konusu
olmasıdır. Yani denetim kapsamının sınırlanmasıdır”-”Gelecekte belirsiz durumun
gerçekleşmesinin işletme için hayati tehlike yaratmasıdır.”
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder